Zomervergadering Torengebouw

Praktisch

Datum  uur: Donderdag 1 september 2016 vanaf 19:30 uur
Organisatie: Zone 1 - Rc Antw.International en Rc Antw.Schelde
Adres: Schoenmarkt 35 te 2018 Antwerpen

Agenda:

• 19.00 u: Ontvangst door KBC op de 9e verdieping van het Torengebouw. Per groep van 45 worden de aanwezigen begeleid naar de panoramazaal om er uitleg te krijgen en te genieten van het uitzicht over de stad.

• 20.15 u: Vertrek uit het Torengebouw

• 20.30 u: Avondmaal bij Désiré de Lille, Schrijnwerkersstraat 16, op wandelafstand van het Torengebouw.

• 22.00: Afsluiting

Kostprijs: 35,- Eur bij voorafbetaling d.m.v overschrijving - 40,- Eur bij betaling ter plaatse.

Omschrijving

De Boerentoren (recenter ook: KBC-toren) is een monumentaal bouwwerk in art-decostijl in het centrum van Antwerpen. Toen het grote project in 1931 werd voltooid, was het de eerste wolkenkrabber van Europa. De toren was toen 87,5 meter hoog. In Antwerpen is alleen de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal hoger. Het torengebouw kreeg zijn (spot)naam vanwege de betrokkenheid van de toen nog Belgische Boerenbond die de bouwheer van het project - de 'Algemeene Bankvereeniging' - controleerde. De Boerentoren kreeg bij koninklijk besluit op 17 juli 1981 de status van 'beschermd monument'.

Geschiedenis

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was bij de belegering van Antwerpen in 1914 het huizenblok Schoenmarkt-Beddenstraat door de Duitsers in puin geschoten en een stuk braakland in het centrum van de stad geworden. In 1919 richtte de stad een wedstrijd in waaruit een ontwerp moest komen om dit stadsdeel her in te richten. In de jaren twintig was de stad onder leiding van burgemeester Frans Van Cauwelaert nog altijd op zoek naar een project om de Meir op een mooie manier af te sluiten ter voorbereiding van de wereldtentoonstelling die gepland was voor 1930. De stad wou het braakliggende terrein aan één partner verkopen, die ze vond in de Algemeene Bankvereeniging een bank die samenwerkte met de Middenkredietkas die op haar beurt ressorteerde onder de Belgische Boerenbond. De “Middenkredietkas” ging in 1934 failliet, ze had een groot deel van haar liquiditeiten ingezet om de Algemeene Bankvereeniging te redden, er was een tekort van 930 miljoen BF.[2] De spaargelden werden gedeeltelijk vergoed, maar dat gebeurde in verschillende fasen en het duurde 28 jaar. In de nasleep van dit debacle werd in 1935 deKredietbank voor handel en Nijverheid opgericht uit de Algemeene Bankvereeniging en de Kortrijkse bank voor Handel en Nijverheid.[3] In Antwerpen werd dan ook gezegd dat het de ‘Boerentoren’ was omdat hij gebouwd was met het geld dat gestolen was van de boeren. Op 24 december 1931 werd de exploitatie overgedragen aan de dochtermaatschappij Mobezit waardoor de enorme investering van 40 à 50 miljoen uit de boeken van de Algemeene Bankvereeniging verdween. Mobezit werd overgenomen door de Kredietbank in 1965.

Luchtopname van de Groenplaats en het braakliggend gebied op de noordzijde van de Schoenmarkt, ca. 1928

Het terrein van 2.124,85 vierkante meter werd door de stad verkocht op 7 augustus 1928 voor de som van 7.200.000 frank en de verkoop werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 28 augustus van dat jaar. Volgens de verkoopovereenkomst was de koper gehouden onmiddellijk op de grond te bouwen:

Bij de realisatie van het torengebouw waren drie architecten betrokken. Emiel Van Averbeke, hoofdbouwmeester van Antwerpen, adviseerde in naam van de stad. Jan Vanhoenacker werd aangesteld als bouwmeester en hij liet zich assisteren door Jos Smolderen die vooral voor de binneninrichting en de gevelarchitectuur zou instaan. Wie het concept maakte dat aangehecht was aan de verkoopakte is nog steeds geen uitgemaakte zaak. Uit de debatten op de gemeenteraadszitting van 1928 zou men kunnen opmaken dat dit Van Averbeke moet geweest zijn, maar er zijn geen materiële bewijzen voorhanden. Volgens recent onderzoek zou het voorontwerp van de hand van Jos Smolderen zijn.[4]

Stalen frame gebouwd door de firma Demag, ca. 1929

Als aannemer van de werken werd de Willebroekse firma "Société Anonyme, anciennement Dumon & Vander Vin" gecontracteerd. De bouw begon in februari 1929 met het uitgraven van de bouwput en het leggen van de funderingen. Men koos voor een massieve ondoordringbare funderingsplaat onder het ganse gebouw. De plaat is twee meter dik onder de toren en één meter onder de zijvleugels. Op 25 oktober van datzelfde jaar begon men met het bouwen van het stalen geraamte dat het gebouw moest dragen. De staalbalken werden met elkaar verbonden met schroeven en klinknagels. Het skelet bestond uit pijlers op afstanden van 3,5 tot 5m van elkaar geplaatst. Ze werden verbonden met dwarsliggers. De bouw van het skelet werd uitgevoerd door de firma Demag uit Duisburg en was afgerond in maart 1930. Men kon daarna beginnen met het plaatsen van de betonnen vloerbalken en het metsen van de muren in Boomse baksteen. Voor de buitenbekleding werd holle Mölersteen gebruikt. De muren waren niet dragend maar deden louter als wandvulling dienst. De ruimte tussen binnen- en buitenbekleding werd gebruikt voor de nutsleidingen. Boven de zwart marmeren hoofdingang werden acht bronzen art-deco beelden van Arthur Pierre aangebracht.

Op 1 september 1930 waren de winkels op de gelijkvloerse verdieping aan de Schoenmarkt klaar en op 15 december werd de brasserie Torenkelder geopend. Tegen het najaar van 1931 was het grootste gedeelte van de kantoren en appartementen verhuurd. Het gebouw werd opgeleverd op 24 december 1931. De panoramazaal op de 24e verdieping werd geopend voor het publiek op 19 maart 1932 en op 29 maart nam de bank haar intrek in de nieuwe kantoren.

Het voltooide Torengebouw, tussen 1932 en 1934

Tot 1969 wijzigde er weinig of niets aan het torengebouw, maar in 1970 werd begonnen met de restauratie en werd een nieuwe vleugel langs de Eiermarkt toegevoegd. Die vleugel had, volgens het originele contract, samen met het hoofdgebouw moeten gebouwd worden maar werd niet gerealiseerd door de financiële problemen van de bank.